مقدمه

علي بي حسين زاده از نخستين انديشمندان ترك آزربايجاني است كه به تفكر در باب ناسيوناليزم در آزربايجان و دنياي ترك پرداخته است و آثار گرانبهايي از خود به يادگار گذاشته است. وسعت تفكر علي بي حسين زاده و تاثير او بر ناسيوناليست هاي آزربايجاني به حدي است كه پرچم جمهوري آزربايجان برخاسته از انديشه ي وي مي باشد. اگرچه اين پرچم يادگار حكومت ملي-دموكراتيك آزربايجان به رهبري محمد امين رسولزاده مي باشد، اما به اذعان شخص رسولزاده، وي تحت تاثير انديشه ي علي بي حسين زاده، انديشه ي مساوات گرايي را اين گونه در پرچم جمهوري آزربايجان به تصوير كشيده است. با اين وجود دايره ي تاثير انديشه ي حسين زاده محدود به جغرافياي آزربايجان نمي باشد. بلكه تمامي انديشمندان و ملي گرايان دنياي ترك وامدار مجاهدت هاي اين بزرگمرد تاريخ انديشه ي ترك مي باشند. در نوشتار حاضر به كندوكاو در زندگاني و انديشه ي وي خواهيم پرداخت و تلاش خواهيم كرد كه به گونه اي خلاصه، شمايي كلي از انديشه ي اين بزرگمرد را به تصوير بكشيم.

گؤنده ر

هر آن شهر كه از مرز ايران نهي / بگو كنيم آن ز تركان تهي

ص (253)

بزاوستان در يكي شهر بود / كه زان بوم بر تور را بهر بود

منوچهر كرد آن ز تركان تهي / يكي خوب جاييست و فرحي

همي باژ و ساوش به توران برند / سوي شاه ايران همي ننگرند

ص(157)



تن ترك بدخواه بي جان كنم / ز خونش دل سنگ مرجان كنم

تهي كرد بايد از ايشان زمين / نبايد كه آيند زين پس به كين

ص (168)

كه چون ماه تركان برآيند بلند / ز خورشيد ايرانش آيد گزند

سيه مار را كو را سرآيد بكوب / ز سوراخ پيچان شود سوي جوب

ص(238)



هر آن بوم بركان ز ايران نهي / به فرمان كنم ز ايران تهي

ص(276)

هر آن شهر كه از مرز ايران نهي / همي كرد خواهد ز تركان تهي

ص (277)

ز تركان هر آنگه كه بيني يكي / كه ياد آرد از دشمنان اندكي



به پيروزي از بارۀ كاخ پارس / بداري از پاك يزدان سپاس

سر شاه تركان از آن ديدگاه / بيانداخت بايد به پيش سپاه

گؤنده ر